Prawo do wizerunku – co to jest?

Dzisiaj porozmawiamy sobie o jednym z jej głównych uprawnień, czyli czym jest prawo do wizerunku. Modelka posiada nie tylko całą masę obowiązków ale i sporą ilość praw. Pokuszę się o stwierdzenie, że to jedno z najczęściej naruszanych praw w branży mody – ze względu na to, że nie wszystko jest jasne i zrozumiałe.

Czym jest wizerunek?

Zacznijmy od zdefiniowania wizerunku jako narzędzia, którym modelka posługuje się w swojej codziennej pracy.

Prawo do wizerunku, jako prawo osobiste, jest niezbywalne, niedziedziczne, wyłączone z obrotu i powstające na rzecz jednej osoby aż do śmierci.

Przykładowo, gdy na zdjęciu pozuje więcej niż jedna osoba, nie istnieje instytucja taka jak wspólne prawo do wizerunku. Każda z osób występujących na zdjęciu posiada własne odrębne prawa.

Nie ma normatywnej definicji wizerunku, ale zarówno w doktrynie, jak i Kodeksie cywilnym oraz Ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych możemy znaleźć próby jego sformułowania.

W art. 23 k.c. wymienia się wizerunek jako jedno z dóbr osobistych należących do każdego człowieka.

W art. 81 PrAut mowa jest tylko o ochronie wizerunku.

Jako, że definicja ta jest trudna do sformułowania, doktryna także podejmowała się tego zadania:

Termin wizerunek użyty w art. 81 oznacza wytwór niematerialny, który za pomocą środków plastycznych przedstawia rozpoznawalną podobiznę danej osoby (lub danych osób).” oraz możliwie w odniesieniu do modelki „tzw. maska artystyczna (służąca prezentowaniu innej postaci), jeśli równocześnie – co jest regułą – umożliwia odbiorcom identyfikację osoby kreującej tę postać – J. Barta, M. Czajkowska-Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, R. Markiewicz, E. Traple, Ustawa o prawie autorskim, s. 533.

(…) wizerunkiem jest „ustalenie” obrazu fizycznego zdatne do zwielokrotniania i do rozpowszechniania” przy czym „Ustaleniem wizerunku będzie tu możliwość publicznego postrzegania wyglądu człowieka w danej chwili przez inne osoby poza nim samym – A. Matlak, Cywilnoprawna ochrona, s. 320.

Jak widzicie, wizerunkiem jest utrwalenie danej osoby w sposób rozpoznawalny dla ogółu. Gdzie „ogółem” mogą być już bliscy znajomi, a nie tylko większa nieznana publiczność. Nie możemy o tym mówić w przypadku zdjęć biżuterii na rękach czy innych poszczególnych części ciała, gdzie w większości wypadków nie ma możliwości rozpoznania kto pozował.

Prawo do wizerunku a prawo autorskie

Wszystko, co znajduje się w ustawie dot. prawa autorskiego podlega tym samym zasadom. Także wizerunek może charakteryzować się cechami utworu wg. art. 1 PrAut.

Utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalonym w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu jego wyrażenia. Szerzej został już opisany w innych artykułach, więc polecam ich przeczytanie. 

Ciężko jest Ci zrozumieć, że kogoś wizerunek może być utworem. Dzieje się tak wtedy gdy, jak już zostało to zaznaczone, wizerunkiem jest pewne jego utrwalenie w postaci fizycznej, czyli fotografii. To właśnie cechy samego zdjęcia będą kształtować to, czy wizerunek będziemy mogli klasyfikować jako utwór.

Twórcy utworu, jakim jest fotografia, przysługiwać będą autorskie prawa osobiste oraz majątkowe, zaś naszej modelce przysługuje prawo do wizerunku. Prawa te są niezależne od siebie, powstają osobno i przysługują różnym osobom.

Często modelka jest mylnie postawiona w gorszej pozycji względem fotografa.

Natomiast, właśnie uprawnienia modelki ograniczają prawa twórcy fotografii. Może ona żądać ochrony swojego wizerunku, w wyniku czego nie dojdzie do dalszego rozpowszechniania zdjęcia – bądź nawet jego pierwszej publikacji.

Należy w tym momencie rozgraniczyć prawo do wizerunku od prawa autorskiego. O ile możemy łączyć prawo autorskie w przypadku przyszłych roszczeń o rozpowszechnianie wizerunku bez zgody modelki, o tyle powoływanie się na dozwolony użytek prywatny przy rozpowszechnianiu utworu na którym jest uwieczniony wizerunek może i nie narusza praw autorskich twórcy utworu, (czyt. fotografa) lecz jest niedozwolonym działaniem w stosunku do osoby fotografowanej, jeżeli nie udzieliła ona odpowiedniego zezwolenia (art. 81, Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, 2014 red. prof. dr hab. Ewa Ferenc-Szydełko).

Krótko mówiąc – publikując zdjęcie z wizerunkiem modelki w ramach dozwolonego użytku, nie łamiemy praw fotografa ale przekraczamy już granice w stosunku do modelki.

Zezwolenia, zgody i umowy a prawo do wizerunku

Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zgody osoby na nim przedstawionej. W innym wypadku, może zostać naruszone prawo do wizerunku tej osoby. Nieważnym jest w jakiej formie taka zgoda będzie udzielona, wystarczy by była zaznaczona w sposób niebudzący wątpliwości. W praktyce polecam stosowanie nawet prostych umów pomiędzy modelką lub agencją a klientem.

Przeczytaj też: Zgoda na rozpowszechnianie wizerunku.

Porozmawiaj z ekspertem

Stoisz przed wyzwaniem? Szukasz najlepszego rozwiązania dla swojego problemu, który opisałem w tym artykule? Sprawdź, czy jestem w stanie Ci pomóc.

Napisz do mnie poprzez poniższy formularz i umów się na rozmowę.

Uzupełnij poniższy formularz, jeżeli np.:

• masz pytania z zakresu o którym pisałem w tym artykule,
• szukasz najlepszego rozwiązania dla swojego problemu,
• chcesz wiedzieć, jak wygląda współpraca z nami, terminy oraz koszty.

Pierwszy kontakt jest bezpłatny i ma on na celu ustalenie zakresu potencjalnej naszej pomocy oraz Twoich pytań i wątpliwości.

Po przesłaniu formularza skontaktujemy się z Tobą w ciągu 24h w celu ustalenia dalszych szczegółów.

Imię i nazwisko

Firmowy adres e-mail

Numer telefonu

Temat rozmowy

Wyślij zapytanie

Przed wysłaniem wiadomości zapoznaj się z naszą Polityką prywatności.

W przypadku ewentualnego sporu i braku dowodów, takich jak zapisane maile z rozmów, ustalenie treści takiej ustnej umowy, czyli stwierdzenie tego, co strony miały na myśli, sprawi wiele kłopotów. To na rozpowszechniającym spoczywa ciężar udowodnienia, że jego działania nie wykroczyły poza uzyskany zakres zezwolenia.

Ciekawe jest rozstrzygnięcie Sądu Apelacyjnego, który stwierdził, że:

(…) zachowanie powoda nie stanowiło wyrazu jego zgody na rozpowszechnianie wizerunku, która to zgoda winna być wyrażona nie tylko poprzez zgodę na filmowanie, ale również jako reakcja na informacje, w jakich okolicznościach, miejscach i czasie film reklamowy będzie rozpowszechniany. W ocenie SA zgoda powoda na publikowanie jego wizerunku winna być wyrażona wprost, aczkolwiek, jak to już wyjaśniono, w dowolnej formie, jednak zgody tej nie można domniemywać (…) – SA w Waraszawie z dnia 10 lutego 2005 r. (I ACa 509/04, niepubl.).

Jak widzicie, nie chodzi tutaj tylko o zgodę na samo sfilmowanie lub zrobienie zdjęć, ale także na ewentualne późniejsze rozpowszechnianie wizerunku. Fotograf nie może powiedzieć, że pozowanie modelki, a nawet pomoc w wyborze zdjęć oznaczają zgodę na wszelkie formy rozpowszechniania.

Dodatkowym aspektem jest świadomość zestawienia swojego wizerunku w związku z określonymi okolicznościami, komentarzem lub z innym wizerunkiem, który nie zawsze musi być dla modelek korzystny.

Udzielona zgoda na publikację danego zdjęcia nie pozwala z góry publikować go w innych okolicznościach niż zostało to wcześniej ustalone. Modelka ma prawo zgodzić się na rozpowszechnianie swojego wizerunku tylko przez daną osobę lub tylko w konkretnym artykule.

Otrzymałaś zapłatę za pozowanie?

Istnieje w takim wypadku domniemanie zgody na wielokrotne rozpowszechnianie wizerunku, które jest nieograniczone czasowo ani terytorialnie.

Aczkolwiek nie jest ono w pełni nieograniczone. Fotograf nie nabywa bezwzględnego prawa do niego a, opisane domniemanie może zostać obalone przez wniesienie wyraźnego zastrzeżenia, co do późniejszej jego eksploatacji.

Wizerunek również nie może być wykorzystywany w sposób, który naruszałby Twoje dobra osobiste. Wypowiedział się tutaj Sąd Apelacyjny:

1. Przyjęcie umówionej zapłaty za pozowanie przez modelkę oraz domniemanie zezwolenia na rozpowszechnianie wizerunku chroni osobę wykorzystującą portret (wizerunek) tylko wtedy, gdy poszkodowany powołuje się na naruszenie jego prawa do wizerunku.
2. W przypadku powoływania się przez osobę poszkodowaną na naruszenie jej prawa do czci i do prywatności, zapłata za pozowanie nie jest wystarczająca dla wyłączenia bezprawności działania naruszającego dobro osobiste, który musi wykazać dysponowanie odpowiednim zezwoleniem poszkodowanego – SA w Warszawie z dnia 20 czerwca 2002 r. (I ACA 1358/01, OSA 2004, Nr 6, poz. 15).

Pokaz mody a zgoda na rozpowszechnianie wizerunku

Każda osoba, która posiada prawa autorskie do wykonanej fotografii, ma prawo do publikowania wizerunku modelki w sytuacji, gdy występuje na wybiegu.

W mojej opinii, modelka zostaje wynajęta do prezentowania ubioru oraz posiada stosowne umowy do publicznego występu, który praktycznie wiąże się również z fotografowaniem – za które prawdopodobnie dostaje wynagrodzenie.

Działa tutaj także zasada pozwalająca na publikację wizerunku osób powszechnie znanych, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nich funkcji publicznych, w szczególności zawodowych. Oczywiście, takie zdjęcia nie mogą być publikowane w innych okolicznościach niż w powiązaniu z wykonywaniem funkcji modelki.

Można domniemać, że te zasady działają także podczas przygotowań jakie dzieją się za kulisami, ale jest to temat do głębszej dyskusji do której wniosków Sąd niekoniecznie mógłby się przychylić 🙂

Pojęcie „osoba powszechnie znana” jest dosyć trudne do wyjaśnienia. Podejmowała się go zarówno doktryna jak i Sąd Najwyższy. Co prawda nie wymienia się tutaj zawodu modelki ale w tym kontekście również możnaby o tym mówić. Warto wiedzieć, że:

określenie “grono osób powszechnie znanych”, obejmuje osoby, które wprost lub w sposób dorozumiany godzą się na podawanie do publicznej wiadomości wiedzy o swoim życiu. Nie są to jednak tylko aktorzy, piosenkarze lub politycy, lecz także osoby prowadzące inną działalność, na przykład gospodarczą lub społeczną. Powód, który jak sam twierdzi był właścicielem dużego przedsiębiorstwa i prezesem znanego nie tylko w P. klubu sportowego, był zapraszany na różnego rodzaju spotkania organizowane przez PZPN. Niewątpliwie powód nie był więc osobą anonimową lecz szeroko znaną. W tej sytuacji opublikowanie jego wizerunku samo przez się nie mogło naruszać jego prywatności, gdyż uczestnicząc w różnego rodzaju spotkaniach był fotografowany – SN z dnia 20 lipca 2007 roku (I CSK 134/07).

Z pomocą przychodzi nam także J. Barta i R. Markiewicz, którzy tworzą podział osób znanych na bezwzględne i względne. Gdzie bezwzględnymi będą osoby znane szerokiemu gronu (takie jak Anja Rubik), zaś względne to osoby znane w środowiskach lokalnych (J. Barta, R. Markiewicz, Media, s. 82-83).

Tak więc, niezależnie, czy jesteś znaną bardziej lub mniej osobą, idealnie w naszym kontekście pasujesz do grona osób powszechnie znanych.

Koniec

To na tyle w sprawie wizerunku. Omówiliśmy go sobie dzisiaj w dużym uproszczeniu. Dowiedzieliście się z czym macie do czynienia i jak ważne jest to zagadnienie. Warto zapamiętać te informacje by móc je zastosować już w praktyce i zadbać o swój interes.

Czy wiesz, co zrobić, gdy Twoje zostało naruszone? Zobacz we wpisie: Prawa modelki: Gdy naruszono prawo do wizerunku.

Pomóż nam dotrzeć do innych osób! Udostępnij ten artykuł dalej, niech więcej osób uzyska dzięki niemu potrzebną wiedzę. Dziękujemy!