Żyjemy bez wątpienia w kreatywnych czasach. Większość z nas, o ile nie stworzyła czegoś nowego i innowacyjnego, to właśnie jest w tzw. „procesie twórczym”. Właśnie z takimi ludźmi się stykam i pracuję. Ale czy wszystko co tworzymy jest utworem?
Podsumowanie na startNie chcesz czytać całego artykułu? Zapoznaj się z naszym podsumowaniem poniżej:
|
Intuicyjnie być może każdy twórca czuje, że tworzy utwór, ale czy zawsze dzieło, które powstaje jest utworem? Z powodu wielu pytań, które nam zadajecie – w tej wydawałoby się prostej kwestii – chciałabym zrobić Wam małe podsumowanie i dać Wam dekalog cech, które powinno posiadać dzieło, żeby mówić o nim jako o utworze w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Sami zobaczcie, że nie jest to tak proste, jakby początkowo można było sądzić.
1. Utwór – wytwór pracy człowieka
Utwór to każdy przejaw działalności człowieka. Biorąc pod uwagę powyższe, utworem może być wszystko. Tak – pod warunkiem, że zostało stworzone przez człowieka. Wielu z Was znany jest przykład najsłynniejszego małpiego selfie i smutnym w konsekwencji skutku zbytniej szczerości fotografa przyrody Davida Slatera.
Pozostawionym przez Slatera aparatem zaczęły bawić się makaki czubate wykonując przy tym kilka fantastycznych zdjęć. Fotografa historia ta początkowo rozbawiła tak, że puścił w eter, że to nie on, a małpa jest autorem zdjęć. Później, widząc ogromną popularność w Internecie wykonanych przez makaka zdjęć, usiłował temu zaprzeczać i domagać się wynagrodzenia za wykorzystywanie ww. fotografii na wielu stronach www. Jaki był finał tej historii? Zainteresowanych odsyłam tu: http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/sad-orzekl-ze-makak-nie-ma-praw-autorskich-do-selfie,608865.html.
2. Utwór i jego twórczy charakter
Utwór to przejaw działalności twórczej. Czym charakteryzuje się twórczy charakter utworu? Twórczość utworu, zwana często oryginalnością oznacza, że utwór ma charakter kreatywny, zawiera w sobie niepowtarzalne, nieistniejące wcześniej cechy, wartości.
Utwór jest twórczy, gdy występują w nim nowe, wymyślone, stworzone, czyli wykreowane przez twórcę elementy. Nowa fabuła książki, oryginalny krój sukni, czy tryptyk z nieznanym dotąd motywem z pewnością będzie można uznać za twórcze.
3. Indywidualny charakter utworu
Utwór musi mieć indywidualny charakter. Cóż to w praktyce oznacza? To, że dany rezultat działalności człowieka nie może być wynikiem pracy rutynowej, szablonowej lub być czynnością o charakterze technicznym. Nie będzie stworzeniem utworu np. mechaniczne wytworzenie, w oparciu o ogólnie dostępną matrycę, powszechnie znanego wzoru biżuterii.
O indywidualności utworu mówimy wówczas, gdy można stwierdzić, że dany utwór nie powstał wcześniej i jest statystycznie nieprawdopodobne stworzenie go w przyszłości przez inną osobę. Im większe jest prawdopodobieństwo, że podobny utwór może powstać, tym niższy indywidualny jego charakter.
4. Konieczność ustalenia utworu
Utwór musi być ustalony. Ustalenie to moment, od którego twórcy przysługują prawa autorskie.
Utwór artystyczny staje się przedmiotem prawa autorskiego już wtedy, kiedy następuje jego ustalenie, tj. gdy przybierze jakąkolwiek postać, choćby nietrwałą, jednak o tyle stałą, żeby treść i cechy utworu wywierały efekt artystyczny – tak wypowiedział się Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 25 kwietnia 1973 roku (I CR 91/73).
Ustaleniem będzie np. prezentacja wykładu, publiczne wykonanie piosenki, deklamacja wiersza, wystawienie obrazów w galerii, przedstawienie prezentacji z wykorzystaniem Skype, zamieszczenie artykułu w Internecie.
Do ustalenia utworu nie jest przy tym konieczne jego “utrwalenie” na jakimś materialnym nośniku (zapisanie na kartce papieru, nagranie etc.). W praktyce jednak, w większości przypadków „ustalenie” utworu sprowadza się do jednoczesnego jego „utrwalenia” na materialnym nośniku (prezentacja na slajdach, obraz na płótnie, zapis nutowy utworu muzycznego).
5. Na utwór nie można się umówić
Utwór powstaje niezależnie od woli Stron. Bardzo często spotykam się w umowach z zapisem, że strony umawiają się, że jedna z nich stworzy utwór. Oczywiście w Polsce mamy do czynienia ze swobodą kształtowania umów, czyli mówiąc w skrócie, z zasadą, zgodnie z którą co nie jest prawnie zabronione, jest dozwolone, ale jednak nie w tym przypadku.
Nie można umówić się na stworzenie utworu, bo czasami, pomimo najszczerszych chęci nasza twórczość nie nosi cech utworu. Możemy umówić się za to na stworzenie dzieła, które po spełnieniu wymogów wskazanych w art. 1 ust. 1 prawa autorskiego utworem takim będzie. Tym samym podlegać będzie ochronie prawnoautorskiej.
Porozmawiaj z ekspertką
Stoisz przed wyzwaniem? Szukasz najlepszego rozwiązania dla swojego problemu, który opisałam w tym artykule? Sprawdź, czy jestem w stanie Ci pomóc.
Skorzystaj z formularza lub napisz bezpośrednio na mojego maila m.korol@creativa.legal
Uzupełnij poniższy formularz, jeżeli np.:
- masz pytania z zakresu o którym pisałem w tym artykule,
- szukasz najlepszego rozwiązania dla swojego problemu,
- chcesz wiedzieć, jak wygląda współpraca z nami, terminy oraz koszty.
Pierwszy kontakt jest bezpłatny i ma on na celu ustalenie zakresu potencjalnej naszej pomocy oraz Twoich pytań i wątpliwości.
Po przesłaniu formularza skontaktujemy się z Tobą w ciągu 24h w celu ustalenia dalszych szczegółów.
Przed wysłaniem wiadomości zapoznaj się z naszą Polityką prywatności.
6. Wiek twórcy, a powstanie utworu
Utwór powstaje niezależnie od wieku i stanu psychicznego tworzącego. Oznacza to, że utwór stworzyć może zarówno dziecko, jak i osoba niespełna rozumu. Brak pełnoletności, czy świadomości nie odbierają twórczości waloru utworu pod warunkiem spełnienia oczywiście dodatkowych wymogów, o których mowa w tym artykule.
7. Walory artystyczne utworu
Utwór nie jest zależny od posiadania jakichkolwiek walorów artystycznych. Niektórym ciężko to przyjąć do wiadomości, ale utwory to nie tylko kultura i sztuka wyższa. Utworem będzie zatem zarówno „Raj utracony” wybitnego Krzysztofa Pendereckiego, jak i radosna i skoczna muzyka disco polo, czy też wyrób rękodzieła ludowego.
8. Ukończenie utworu, a jego ochrona
Utwór nie musi zostać ukończony. Oznacza to, że ochronie podlegają utwory rozpoczęte, niekoniecznie skończone. Może zdarzyć się, że fabuła książki, czy też sztuki albo nieukończony obraz ujrzą światło dzienne bez wiedzy i zgody ich autora. Nie oznacza to, że ów autor nie będzie się mógł domagać ochrony swojego dzieła przysługującej mu w myśl prawa autorskiego.
9. Opracowanie utworu
Utworem jest także opracowanie cudzego utworu, w szczególności: tłumaczenie, przeróbka, adaptacja. Warunkiem rozporządzania i korzystania z takiego utworu zależnego jest uzyskanie zgody/zezwolenia twórcy utworu pierwotnego na takie opracowanie. Co równie ważne, na egzemplarzach opracowania koniecznie należy wskazać twórcę i tytuł utworu pierwotnego.
Uwaga maruderzy! Twórca, który udzielił zgody na takie opracowanie może ją cofnąć, jeżeli w ciągu 5 lat od jej udzielenia opracowanie nie zostało rozpowszechnione. Ma przy tym prawo do zatrzymania wypłaconego wynagrodzenia z tytułu udzielenia zgody na takie opracowanie.
10. „Wszelkie prawa zastrzeżone”
Utwór nie podlega rejestracji. W przeciwieństwie do np. znaków towarowych, które często utożsamiane są przez przedsiębiorców z brandem (marką) i które podlegają rejestracji we właściwych rejestrach (polskich, europejskich, czy światowych) utwory nie podlegają wpisowi do żadnego rejestru, czy też bazy utworów.
W Polsce i na terenie UE waloru prawnego nie ma też nota copyrightowa, czy sformułowanie „All rights reserved”, które powodowałaby udzielenie automatycznej ochrony utworowi należącemu do danego twórcy (może oprócz możliwości skorzystania z domniemania autorstwa, o którym mowa w art. 8 ust. 2 prawa autorskiego).
Oznacza to, że sam fakt zamieszczenia modnego © nie przesądza o tym, że mamy do czynienia z utworem (musi on bowiem spełniać szereg innych, ww. wymogów), ani z twórcą utworu, czy osobą uprawnioną do korzystania z utworu, czy też do jego rozpowszechniania, której nazwisko na takiej nocie widnieje.
Podsumowując, nie wszystko złoto, co się świeci, a nie każde dzieło to utwór. Tym samym życzę Wam owocnego tworzenia!
