Szukaj
Close this search box.

Umowa wydawnicza – wszystko, co musisz wiedzieć – kompendium wiedzy

Spis treści

Nie ma chyba bardziej satysfakcjonującej chwili w życiu pisarza, niż ta, w której stawia on ostatnią kropkę w swojej pierwszej książce. Jest to jednak dopiero połowa literackiego sukcesu, gdyż do jego dopełnienia, konieczne jest podzielenie się stworzonym dziełem z resztą świata. Znalezienie dla swojej książki odpowiedniego wydawcy oraz nawiązanie z nim współpracy na korzystnych warunkach jest często bardzo trudne i wiąże się z ryzykiem “wykorzystania” twórcy, szczególnie gdy jego nazwisko nie ma jeszcze ustalonej renomy wśród czytelników.

Jeżeli jesteś początkującym pisarzem i chcesz dowiedzieć się, jak powinna wyglądać dobra umowa wydawnicza – ten artykuł jest specjalnie dla Ciebie!

Jak znaleźć dobrego wydawcę i nawiązać z nim kontakt?

Pierwszym problemem, z którym będziesz musiał zmierzyć się jako literacki debiutant, jest wybór wydawnictwa, z którym nawiążesz współpracę. Współcześnie zadanie to bardzo ułatwia Internet, w którym możesz odnaleźć zarówno warunki stawiane przez poszczególnych wydawców, jak i opinie innych, bardziej doświadczonych pisarzy. Dokonując wyboru powinieneś wziąć pod uwagę także profil danego wydawnictwa i ocenić, czy będzie ono zainteresowane Twoją książką (przykładowo, zwrócenie się do wydawnictwa specjalizującego się w tematyce s-f z ofertą wydania klasycznej powieści obyczajowej ma nikłe szanse powodzenia).

Pierwszy kontakt z wydawnictwem jest bardzo ważny, dlatego gdy już się na to zdecydujesz, powinieneś się odpowiednio przygotować. Nie oznacza to oczywiście, że w danym okresie czasu musisz kontaktować się wyłącznie z jednym wydawcą – wysłanie propozycji do kilku z nich może zwiększyć Twoje szanse na nawiązanie współpracy, ponadto umożliwia porównanie oferowanych warunków. Najlepszym środkiem komunikacji jest w takim przypadku poczta elektroniczna, znacznie wygodniejsza niż tradycyjna korespondencja papierowa.

Przed nawiązaniem kontaktu z wydawcą, warto wcześniej zamówić prywatną recenzję książki i w razie potrzeby dokonać w niej odpowiednich poprawek. Jest to wprawdzie rozwiązanie kosztowne, lecz zarazem umożliwiające uzyskanie obiektywnej oceny, z reguły zbliżonej do przyszłej oceny wydawcy. 

Ze swojej strony, możesz zaproponować wydawcy zawarcie umowy o zachowaniu poufności (NDA), abyś nie musiał obawiać się ewentualnego skopiowania Twojej książki lub pomysłu na nią. 

Więcej o umowie NDA możesz przeczytać tutaj: https://creativa.legal/umowa-o-zachowaniu-poufnosci-nda/

Oczywiście nie każdy wydawca na samym początku w ogóle będzie chciał podpisać taką umowę. Musisz jednak wiedzieć, że masz możliwość zabezpieczenia swoich interesów już na tym etapie . 

Jak negocjować umowę wydawniczą?

Jeżeli podjęta próba kontaktu zakończy się powodzeniem i wyrażeniem przez wydawnictwo zainteresowania książką, kolejnym etapem są negocjacje warunków współpracy.

Choć może wydawać Ci się, że skoro otrzymałeś pozytywną odpowiedź, dalej będzie już “z górki”, powinieneś zachować chłodną głowę i pamiętać, że wydawca będzie starał się narzucić rozwiązania korzystne dla siebie. Z tego względu powinieneś zawczasu określić obszary, w których nie chcesz iść na ustępstwa (np. nie zgadzasz się na przeniesienie praw autorskich) i bronić ich nawet gdy doprowadzi to do zerwania rozmów. Ponadto warto zaproponować na początku warunki nieco lepsze, niż oczekiwane minimum (np. w zakresie wynagrodzenia), by w toku negocjacji móc pójść na ustępstwa bez szkody dla siebie. 

“Twardą” postawę powinieneś łączyć z wczuciem się w sytuację wydawcy, który patrzy na Twoją książkę z czysto biznesowego punktu widzenia i chce na niej przede wszystkim zarobić. Co więcej, ma on nieporównanie większe rozeznanie w realiach panujących na rynku i preferencjach czytelników, dlatego jego sugestie dotyczące np. tytułu czy layoutu warto potraktować poważnie. 

Przed podpisaniem umowy, wydawca powinien przesłać Ci jej projekt w formie edytowalnego pliku. Jeżeli tego nie robi lub odmawia prośbie o jego udostępnienie, stawia pod znakiem zapytania uczciwość swoich intencji. Pod żadnym pozorem nie zgadzaj się na zapoznanie z umową dopiero na spotkaniu, tuż przed jej podpisaniem – związana z tym trema i presja wydawcy mogą sprawić, że zobowiążesz się wtedy do czegoś, czego potem będziesz żałował.

Kiedy otrzymasz już projekt umowy, uważnie go przejrzyj, na bieżąco zaznaczając fragmenty, których nie rozumiesz lub które budzą Twój niepokój. Przy opisach procedur (np. ustalania finalnej wersji tekstu) wyobraź sobie ich stosowanie w rzeczywistości i oceń, czy są dla Ciebie racjonalne i wykonalne. Jeżeli jest to Twoja pierwsza taka umowa, koniecznie skonsultuj ją z prawnikiem i z jego pomocą sformułuj propozycje poprawek. 

Potrzebujesz pomocy przy zredagowaniu umowy i negocjacjach z wydawnictwem? Umów się na rozmowę z prawnikiem i skonsultuj swoje wątpliwości – Kliknij tutaj i wypełnij formularz kontaktowy >

Co powinna zawierać umowa wydawnicza?

Analizując przesłany przez wydawcę projekt umowy wydawniczej, powinieneś zwrócić uwagę, czy reguluje ona poniższe kwestie:

  1. przedmiot umowy;
  2. prawa autorskie i pola eksploatacji książki;
  3. procedurę zgłaszania i zatwierdzania poprawek;
  4. wynagrodzenie;
  5. procedurę wypowiedzenia umowy.

Konkretna umowa może oczywiście zawierać dodatkowe postanowienia, lecz powyższe stanowią absolutne minimum. Czas zatem na ich szczegółową charakterystykę.

Przedmiot umowy

W części określanej jako “przedmiot umowy” opisane są wzajemne zobowiązania stron, których typowy rozkład ilustruje poniższa tabela:

Przedmiot umowy
Zobowiązania autoraZobowiązania wydawcy
udzielenie licencji/przeniesienia praw autorskich do gotowej książki lubzobowiązanie się do napisania książkizapłata wynagrodzeniawydanie książki w określonym terminie
współpraca w zakresie promocji książki

W zakresie szczegółów Twoich zobowiązań, umowa powinna określać:

  1. przyjęte rozwiązanie w kwestii praw autorskich (udzielenie licencji albo przeniesienie autorskich praw majątkowych);
  2. tytuł książki (choćby roboczy) oraz jej parametry (w szczególności liczbę znaków, objętość w arkuszach wydawniczych);
  3. termin przekazania książki (jeżeli dopiero ma powstać, powinien on uwzględniać Twoje możliwości i zawierać pewien zapas czasowy);
  4. sposób przekazania książki (np. w formie pliku elektronicznego, w formie papierowej);
  5. procedurę wprowadzania i zatwierdzania poprawek tekstu oraz finalnej wersji książki, w tym jej wyglądu zewnętrznego, ilustracji itp. (w zakresie szczegółów możliwe jest odesłanie do innej części umowy).

Choć na pierwszy rzut oka najważniejszym zobowiązaniem drugiej strony wydaje się zapłata wynagrodzenia (szczegółowo opisanego dalej), nie mniej istotny jest drugi z wskazanych w tabeli obowiązków.

Wbrew pozorom, wydawcy wcale nie musi zależeć na szybkim wprowadzeniu Twojego dzieła do sprzedaży i jeżeli ma możliwość jego “przetrzymania”, nie omieszka z niej skorzystać (np. gdy chce w pierwszej kolejności wypuścić na rynek pozycje innych autorów). Jest to sytuacja bardzo niekorzystna dla Ciebie, dlatego umowa powinna po pierwsze określać maksymalny termin wydania książki (liczony od momentu zatwierdzenia ostatecznej wersji tekstu), a po drugie przewidywać możliwość wypowiedzenia umowy w razie jego uchybienia. Ustawa o prawie autorskim daje Ci wprawdzie w takiej sytuacji prawo do wypowiedzenia umowy, lecz jest to droga bardzo długotrwała (wydawca ma na wydanie książki aż dwa lata + co najmniej 6 miesięcy obowiązkowego terminu dodatkowego), dlatego warto uregulować tą kwestię  w sposób bardziej korzystny. 

Jeżeli chodzi o wzajemne zobowiązania stron w zakresie promocji książki, zależą one od wielu czynników (np. polityki wydawnictwa, określonego w umowie terminu wydania książki, możliwości finansowych i organizacyjnych stron) i z tego względu mogą być ukształtowane bardzo różnie.

Nie sposób wymienić tu wszystkich możliwych sytuacji, dlatego powinieneś zapamiętać przede wszystkim następujące wskazówki:

  1. mierz siły na zamiary i nie zgadzaj się na zobowiązania promocyjne, które mogłyby negatywnie wpływać na Twoje obowiązki zawodowe, życie rodzinne, zdrowie, prywatność itp. (np. zbyt dużą liczbę spotkań autorskich);
  2. nie dokładaj do promocji finansowo, wystarczy, że poświęcasz swój czas i zaangażowanie (zadbaj zatem o umieszczenie w umowie zobowiązania wydawcy do zwrotu kosztów Twojego udziału w kampanii promocyjnej, w tym kosztów podróży, zakwaterowania, wyżywienia itp.);
  3. zgadzaj się tylko na takie formy promocji, które faktycznie Ci odpowiadają i nie będą powodowały stresu, złego samopoczucia itp.

W przypadku gdy i Ty, i wydawca jesteście zdecydowani na współpracę w zakresie promocji, lecz określenie konkretnego harmonogramu działań jest w chwili podpisywania umowy niemożliwe, powinniście zawrzeć warunki ramowe, np.:

  1. zakres działań promocyjnych (np. spotkania autorskie, udział w targach książki, występy w mediach, kampania bilboardowa, spoty telewizyjne itd.);
  2. zasady zwrotu kosztów Twojego udziału w promocji (np. wymagane dokumenty, termin i sposób zwrotu);
  3. czas trwania współpracy w zakresie promocji;
  4. sposób uzgodnienia harmonogramu działań promocyjnych;
  5. zasady wykorzystania Twojego wizerunku na potrzeby promocji;
  6. okoliczności usprawiedliwiające brak udziału w działaniach promocyjnych (np. choroba, śmierć bliskiej osoby). 

Jeżeli już w chwili nawiązywania współpracy, wydawca ma gotowy harmonogram/plan promocji książki i jest on przez Ciebie akceptowany, nic nie stoi na przeszkodzie, aby dołączyć go do umowy w charakterze załącznika. 

Prawa autorskie i pola eksploatacji książki

W zakresie praw autorskich, umowa wydawnicza może przewidywać następujące rozwiązania:

  1. udzielenie licencji na korzystanie z książki o charakterze:
    • wyłącznym – takie rozwiązania oznacza, że do korzystania z książki w zakresie objętym licencją jest uprawniony tylko wydawca (nie możesz zatem zaoferować wydania swojej książki innym wydawnictwom na tych samych polach eksploatacji);
    • niewyłącznym – rozwiązanie umożliwiające autorowi wydanie tej samej książki w kilku wydawnictwach w tym samym czasie, na tych samych polach eksploatacji;
  2. przeniesienie autorskich praw majątkowych do książki na wydawcę – dzięki temu rozwiązaniu, wydawca zyskuje wyłączną możliwość korzystania z książki i czerpania z tego korzyści w zakresie praw, które uzyskał.

Najważniejsza różnica między udzieleniem licencji a przeniesieniem praw sprowadza się w uproszczeniu do tego, że w pierwszym przypadku jedynie upoważniasz wydawcę do korzystania z książki (zachowując do niej prawa), a w drugim, przenosisz na niego część praw, które sam posiadasz jako autor.

Jak pewnie dostrzegasz, najkorzystniejszym rozwiązaniem dla wydawcy jest właśnie przeniesienie praw, dzięki czemu uzyska on de facto wyłączność na korzystanie z książki i czerpanie z tego zysków. Jeżeli wydawca uzależnia nawiązanie współpracy od przeniesienia praw, zgódź się na to tylko wtedy, gdy przeniesienie to jest ograniczone czasowo (np. na 5 lat), gdyż bez takiego zastrzeżenia na zawsze utracisz możliwość decydowania o korzystaniu z Twojej książki.

O tym, jak opłakane mogą być tego skutki, świadczy głośny jakiś czas temu spór Andrzeja Sapkowskiego z CD Projekt Red o zyski ze sprzedaży gier komputerowych z serii “Wiedźmin”, o której możesz przeczytać tutaj: https://creativa.legal/jak-tworca-moze-podniesc-swoje-wynagrodzenie-case-sapkowskiego/

Zarówno udzielenie licencji, jak i przeniesienie autorskich praw majątkowych może nastąpić albo bez żadnych ograniczeń, albo zawierać ograniczenia:

  1. czasowe (po upływie oznaczonego w umowie okresu dochodzi do automatycznego wygaśnięcia licencji albo powrotu praw autorskich do twórcy);
  2. terytorialne (wydawca może korzystać z upoważnień/praw nabytych na mocy umowy wyłącznie na terytorium określonego państwa/państw). 

Tytułem uzupełnienia, należy poświęcić kilka słów czasowemu zakresowi obowiązywania licencji. Zgodnie z prawem autorskim, może być ona udzielona na czas oznaczony lub nieoznaczony, przy czym licencja na czas oznaczony może obowiązywać przez maksymalnie 5 lat.

Jeżeli taka licencja została udzielona na dłuższy okres (np. 6 lat), po 5 latach przekształca się ona w licencję na czas nieoznaczony, którą można bez jakiejkolwiek przyczyny wypowiedzieć z mocy prawa (jest to prawo bezwzględne, nie można go wyłączyć w umowie). Nie ma za to ustawowego prawa wypowiedzenia licencji udzielonej na czas oznaczony, chyba że zostało ono przewidziane w umowie stron, o co powinieneś bezwzględnie zadbać. Dobrym rozwiązaniem jest ponadto umowne skrócenie ustawowego okresu wypowiedzenia licencji udzielonej na czas nieoznaczony (wynoszącego aż 1 rok).

Pola eksploatacji książki

Osobnym, bardzo ważnym ograniczeniem udzielenia licencji/przeniesienia praw są określone w umowie pola eksloatacji książki (pole eksploatacji to, mówiąc w uproszczeniu, sposób korzystania z utworu, np. jego druk, publikowanie w Internecie).

Ze względu na przepisy ustawy o prawie autorskim, nakazujące precyzyjne wyliczenie wszystkich pól, których dotyczy umowa, ich lista jest zazwyczaj bardzo długa i szczegółowa. Fakt ten nie powinien sam w sobie budzić Twojego niepokoju, gdyż jest to przejaw powszechnie przyjętej praktyki i ostrożności wydawcy, który chce zagwarantować sobie możliwie najszerszy zakres uprawnień (czasem nawet “na zapas”).

Ważne, byś rozumiał, co w praktyce oznacza udzielenie licencji/przeniesienie praw na określone pole (nieoceniona będzie przy tym pomoc prawnika), by móc w razie potrzeby zgłosić swoje poprawki. Mogą one w szczególności dotyczyć także maksymalnej wielkości nakładu książki i jej ewentualnych wznowień, co jest szczególnie istotne, gdy chcesz zostawić sobie “furtkę” do nawiązania współpracy z innym wydawcą. Istotne jest ponadto zagwarantowanie sobie możliwości korzystania z książki w zakresie swoich własnych potrzeb, np. poprzez publikowanie jej fragmentów w mediach społecznościowych. 

Prawa zależne do książki w umowie wydawniczej

Kolejnym zagadnieniem prawnoautorskim, które w umowie z wydawnictwem pojawia się zazwyczaj zaraz po wyliczeniu pól eksploatacji, są prawa zależne, dotyczące rozporządzania i korzystania z opracowania utworu (w przypadku Twojej książki, takim opracowaniem może być np. jej tłumaczenie, bazujący na niej scenariusz sztuki teatralnej lub gra komputerowa).

W tej materii, wydawca może dążyć do uzyskania od Ciebie zezwolenia na wykonywanie autorskich praw zależnych do opracowania książki – warto dodać, że w praktyce zgody nie wymaga samo stworzenie opracowania, np. przetłumaczenie Twojej książki na język obcy (może to uczynić każdy). Jeżeli jednak twórca chciałby sprzedać komuś takie tłumaczenie, potrzebowałby do tego Twojej zgody.

W odróżnieniu od pól eksploatacji, opisane wyżej zezwolenie nie jest z reguły potrzebne wydawcy do zrealizowania celów umowy wydawniczej, dlatego w tej materii możesz pozwolić sobie na większą asertywność.

Wyjąwszy sytuację, w której umowa obejmuje także stworzenie i wydanie przetłumaczonej wersji książki lub rozpowszechnianie oryginału w formie e-booka lub audiobooka, tego rodzaju postanowienia działają wyłącznie na korzyść wydawcy, zapewniając mu możliwość zebrania wszystkich owoców ewentualnego sukcesu. Z tego względu, udzielone przez Ciebie zezwolenie na wykonywanie autorskich praw zależnych powinno dotyczyć wyłącznie konkretnych opracowań (np. tylko tłumaczenia i tylko na określony język).

Opracowanie a kontynuacja książki

Z zagadnieniem opracowań i praw zależnych wiąże się także kwestia potencjalnej kontynuacji książki (np. kolejnej części przygód bohaterów oryginału) i jej publikacji. Wydawca może chcieć bowiem, abyś kolejne części dzieła wydał we współpracy z nim, na co powinieneś się zgodzić jedynie po dokładnym rozważeniu tej kwestii.

Jeżeli jesteś literackim debiutantem, powinieneś unikać takich rozwiązań, by już na początku swojej kariery nie zamknąć sobie możliwości nawiązania współpracy z innym wydawcą. 

Pamiętaj także, że jeżeli nie udzielisz wydawcy zezwolenia na wykonywanie autorskich praw zależnych do opracowania książki, teoretycznie będzie on mógł takie opracowanie stworzyć (jak każdy), lecz nie będzie mógł ani z niego korzystać, ani nim rozporządzać. Ty zaś będziesz mógł bez przeszkód wydać kontynuację w innym wydawnictwie. 

Prawa autorskie osobiste

Nawet jeżeli przeniesiesz na wydawcę autorskie prawa majątkowe do książki, pozostają przy Tobie autorskie prawa osobiste, chroniące Twoją więź z utworem (m.in. gwarantujące każdorazowe wskazywanie Ciebie jako autora).

Z uwagi na fakt, iż są to prawa niezbywalne i nieograniczone czasowo, wydawca nie może wymagać od Ciebie ich zrzeczenia lub przeniesienia na niego (takie postanowienie umowne byłoby nieważne). 

Może jednak chcieć nałożyć na Ciebie obowiązek ich niewykonywania (obwarowany np. karą umowną), na co absolutnie nie powinieneś się godzić – chyba, że piszesz książkę incognito 😉 O ile takie rozwiązanie broni się w przypadku utworów powstających jako owoc pracy wielu osób (np. programów komputerowych), w przypadku książki nie znajduje uzasadnienia (wyjątkiem może być prawo decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności, którego niewykonywanie odpowiada rzeczywistym potrzebom wydawcy). 

Czujesz, że jest coś nie tak z prawami autorskimi w Twojej umowie? Umów się na rozmowę z prawnikiem i skonsultuj swoje wątpliwości – Kliknij tutaj i wypełnij formularz kontaktowy >

Procedura zgłaszania i zatwierdzania poprawek

Rzadko zdarza się, aby tekst książki dostarczony wydawcy nie wymagał poprawek (choćby o charakterze czysto stylistycznym lub ortograficznym), ponadto mogą one dotyczyć także dalszych kwestii wydawniczych, np. czcionki, ilustracji, projektu okładki. Niezbędne jest zatem określenie w umowie procedury ich zgłaszania i zatwierdzania, w szczególności:

  1. dopuszczalnego zakresu poprawek – w przypadku tekstu książki, powinieneś zadbać o zakaz zgłaszania poprawek zmieniających jego istotne elementy (fabułę, bohaterów, przesłanie) oraz dopuścić poprawki ortograficzne i stylistyczne (np. opisanie danego wydarzenia innymi słowami). Jeżeli zaś chodzi o kwestie zapewniane przez wydawcę (ilustracje, layout itp.), postaraj się zagwarantować sobie jak najszersze uprawnienia, choć korzystaj z nich tylko w uzasadnionych przypadkach (dobre “opakowanie” książki leży bowiem w interesie wydawcy, więc będzie działał w tej materii zgodnie ze swoją najlepszą wiedzą i doświadczeniem);
  2. terminu zgłaszania i zatwierdzania poprawek – powinien być on odpowiedni, czyli uwzględniający możliwości Twoje i wydawcy i jednocześnie niepowodujący niepotrzebnego przedłużania całego procesu. Istotne jest także uregulowanie “milczącego przyjęcia poprawek” (brak zastrzeżeń = akceptacja);
  3. sposobu komunikacji – współcześnie zdecydowanie najlepsza jest w tej materii poczta elektroniczna (w umowie powinny znaleźć się zatem adresy e-mail oraz nazwiska osób uprawnionych do prowadzenia komunikacji, zgłaszania i zatwierdzania poprawek);
  4. sposób ostatecznego zatwierdzenia finalnej wersji książki – powinien on w jakiś sposób odróżniać się od zatwierdzania zwykłych poprawek i pozwalać na późniejsze ustalenie dokładnej daty dokonania tej czynności (przykładowo, może być to podpisanie papierowego protokołu, którego załącznikiem będzie wydruk finalnej wersji książki wraz z projektami okładek i ilustracji);
  5. “wyjście awaryjne” – choć takie przypadki należą do rzadkości, może zdarzyć się, że w danej kwestii Ty i wydawca nie będziecie w stanie dojść do porozumienia. W takim przypadku, umowa powinna przewidywać zaangażowanie w sprawę strony trzeciej (np. mediatora) albo możliwość zakończenia współpracy bez wzajemnych roszczeń.

Jak wskazać wynagrodzenie w umowie wydawniczej

Postanowienia umowy wydawniczej dotyczące wynagrodzenia powinny być obiektem Twojego szczególnego zainteresowania, gdyż to one w dużej mierze zdecydują, czy na współpracy z danym wydawcą wyjdziesz na plus. Mogą one przewidywać jego wypłatę w wariancie:

  1. ryczałtowym – w takim przypadku otrzymujesz jednorazową kwotę za udzielenie licencji/przeniesienie praw do książki, bez prawa do zysków z jej sprzedaży;
  2. procentowym – w takim przypadku otrzymujesz określoną procentowo część kwoty uzyskanej ze sprzedaży każdego egzemplarza książki, rozliczaną okresowo (np. co pół roku);
  3. mieszanym, obejmującym ryczałt i część dochodów ze sprzedaży książki. 

Wariant procentowy jest często połączony z zaliczką na poczet przyszłych dochodów, wypłacaną autorowi przy zawarciu umowy. Jest to rozwiązanie korzystne dla Ciebie (część pieniędzy otrzymujesz od razu), lecz wiąże się z odłożeniem w czasie otrzymania należnej Ci części dochodów pochodzących ze sprzedaży (pieniądze z tego źródła zaczniesz otrzymywać dopiero wówczas, gdy przekroczą one kwotę zaliczki). Uważaj, by w umowie nie pojawił się zapis nakazujący Ci zwrócić „zaliczkę” w całości lub w części w razie “klapy” w sprzedaży książki.

Jeżeli umowa przewiduje wynagrodzenie obliczane na podstawie ilości i ceny sprzedanych egzemplarzy, koniecznie zagwarantuj sobie prawo wglądu do dotyczących tej materii dokumentów wydawcy i sporządzania ich uwierzytelnionych kopii. Bez takich postanowień, udostępnienie dokumentów będzie całkowicie zależne od woli wydawcy, co w razie sytuacji konfliktowej może pozbawić Cię możliwości zweryfikowania prawidłowości otrzymywanych kwot. Istotne jest także, by postanowienia umowy nie były w tym zakresie zbyt ogólne i dokładnie określały:

  1. sposób wezwania wydawcy do udostępnienia dokumentacji (w celach dowodowych powinno być ono dokonywane na piśmie);
  2. termin na udostępnienie dokumentacji (np. 7 dni od dnia otrzymania wezwania);
  3. sposób udostępnienia dokumentacji (np. w siedzibie wydawcy; przesłanie skanów).

W razie odmowy udostępnienia dokumentacji lub brak jej udostępnienia w określonym terminie, umowa powinna dawać Ci prawo jej wypowiedzenia i/lub nakładać na wydawcę karę umowną. Ze swojej strony, możesz zaproponować wydawcy zawarcie z nim umowy o zachowaniu poufności (NDA), aby nie obawiał się on wycieku udostępnionych Ci informacji. 

Więcej o umowie NDA możesz przeczytać tutaj: https://creativa.legal/umowa-o-zachowaniu-poufnosci-nda/

Oprócz powyższego, postanowienia umowy w zakresie wynagrodzenia powinny określać:

  1. jego wysokość netto/brutto – jeżeli jest obliczane na podstawie ilości i ceny sprzedanych egzemplarzy, umowa powinna osobno wymieniać dochody pochodzące ze sprzedaży książek tradycyjnych, e-booków i audiobooków (osobno w formie płyt CD, pobieranych plików oraz udostępnianych do odsłuchiwania na internetowych platformach);
  2. termin wypłaty/okresy rozliczeniowe wynagrodzenia procentowego;
  3. sposób wypłaty (gotówką/przelewem);
  4. walutę. 

W przypadku wynagrodzenia procentowego, konieczne jest wskazanie konkretnej ceny egzemplarza, na podstawie której będzie ono obliczane. Może być to cena detaliczna (okładkowa) lub cena zbytu, otrzymywana przez wydawcę ze sprzedaży książki dystrybutorom detalicznym (stanowi ona zazwyczaj 50 – 55% ceny okładkowej). 

Jednak często stosowany jest drugi wariant, a należna autorowi część ceny zbytu każdego egzemplarza wynosi zazwyczaj 5-10% (przykładowo, jeżeli cena okładkowa książki wynosi 50 zł, autor otrzyma 1,25 – 2,5 zł za każdy sprzedany egzemplarz).

Najlepszym rozwiązaniem jest połączenie w umowie wartości procentowej z minimalną kwotą otrzymywaną za każdy sprzedany egzemplarz niezależnie od uzyskanej ceny sprzedaży (np. “wynagrodzenie wynosi 10% ceny zbytu netto, lecz nie mniej niż 2 zł netto za każdy sprzedany egzemplarz”).

Egzemplarze autorskie

Na marginesie powyższych rozważań, należy krótko wspomnieć o zagadnieniu egzemplarzy autorskich. Jeżeli chciałbyś takowe otrzymać, warto zagwarantować sobie w umowie przekazanie ich konkretnej liczby (np. 50 egzemplarzy). Aby wydawca nie oczekiwał, że będziesz wykorzystywał je w ramach zorganizowanej przez niego promocji książki (np. rozdając za darmo), należy wyraźnie wyłączyć taką możliwość i zobowiązać wydawcę do wygospodarowania na ten cel osobnej puli egzemplarzy. 

Procedura wypowiedzenia umowy 

Z uwagi na fakt, że umowy sporządza się nie na czas “pokoju”, lecz na czas “wojny”, powinna ona umożliwiać Ci bezpieczne zakończenie współpracy w sytuacji konfliktowej, szczególnie w przypadku:

  1. braku możliwości porozumienia się z wydawcą co do finalnej wersji książki;
  2. opóźnień w wypłacie wynagrodzenia;
  3. braku udostępnienia dokumentacji dotyczącej sprzedaży;
  4. uchybienia określonego w umowie terminu na wydanie książki.

Pamiętaj, że powyższe sytuacje (stanowiące niezbędne minimum) upoważnią Cię do wypowiedzenia umowy jedynie wtedy, gdy sama umowa będzie tak stanowiła. Dochodzenie swoich praw bez tych postanowień będzie utrudnione. Jeżeli zatem wydawca nie będzie chciał się zgodzić na tego rodzaju postanowienia, nie powinieneś nawiązywać z nim współpracy z powodu zbyt dużego ryzyka.

Oprócz przyczyn uprawniających do wypowiedzenia umowy, powinna ona określać sposób dokonania tej czynności (wskazana jest tu forma pisemna pod rygorem nieważności) oraz jej konsekwencje. Jeżeli przyczyna wypowiedzenia leży po stronie wydawcy, powinieneś przede wszystkim móc zachować otrzymaną zaliczkę oraz otrzymać przekazane wcześniej materiały. Zwróć też uwagę na przyczyny wypowiedzenia leżące po Twojej stronie i nie dopuść, by umożliwiały wydawcy zakończenie współpracy bez ważnych powodów. 

Masz konflikt z wydawcą? Czujesz, że współpraca nie układa się po Twojej myśli i chcesz zrezygnować z niej? Umów się na rozmowę z prawnikiem i skonsultuj swoje wątpliwości – Kliknij tutaj i wypełnij formularz kontaktowy >

Kwestie szczególne i zagadnienia “okołowydawnicze”

Po omówieniu podstawowych zagadnień związanych z umową wydawniczą, postaram się przybliżyć Ci kwestie dodatkowe ale nie mniej istotne oraz udzielić odpowiedzi na pytania, które mogły Ci się nasunąć.

Kto ustala ostateczną wersję tekstu książki?

Prawo do decydowania o tekście książki przysługuje wyłącznie Tobie jako twórcy, a wydawca może ingerować w jego kształt tylko wtedy, gdy sam dasz mu takie prawo.

Jak wspomniałem we wcześniejszej części artykułu, zgadzaj się tylko na poprawki ortograficzne lub stylistyczne (zgłaszanie i zatwierdzane zgodnie z przyjętą procedurą) oraz zadbaj, aby ostateczne zatwierdzenie tekstu książki (oraz jej layoutu) wymagało zgodnych oświadczeń obu stron (moment ich złożenia – np. w pisemnym protokole – powinien być też momentem udzielenia licencji/przeniesienia praw do książki).

Czy wydawca może “ukraść” książkę lub pomysł na nią? Jak się przed tym zabezpieczyć?

Na wstępie trzeba zaznaczyć, że przywłaszczenie sobie przez wydawcę Twojej książki i jej wydanie bez Twojej zgody jest rzeczą wysoce nieprawdopodobną, gdyż żaden działający racjonalnie podmiot nie dokonałby tak jawnego pogwałcenia praw autorskich. Pamiętaj, że przysługują Ci one od momentu ustalenia utworu w jakiejkolwiek formie (czyli nadania mu postaci możliwej do odbioru przez inne osoby, np. zapisania w edytorze tekstu) i nie wymagają dokonania w tym celu żadnych formalności (w szczególności rejestracji).

Z drugiej strony, prawo nie chroni samych pomysłów i idei, dlatego osoba, która napisałaby i wydała książkę w oparciu o Twój pomysł, uczyniłaby to w pełni legalnie (nie powinieneś zatem zdradzać szczegółów swojego dzieła innym osobom). 

Ochronę zapewnioną przez prawo autorskie możesz uzupełnić poprzez zawarcie z wydawcą (a także z tłumaczem, recenzentem lub ilustratorem) umowy o zachowaniu poufności (NDA) albo umieszczenie takiej klauzuli w umowie głównej (umowie wydawniczej, umowie o tłumaczenie itd.). W sytuacji, gdyby Twój kontrahent wykorzystał udostępnione przez Ciebie informacje wbrew ustaleniom lub dopuścił do ujawnienia ich podmiotom nieuprawnionym, musiałby zapłacić na Twoją rzecz karę umowną. 

Książka tradycyjna a audiobook

Jak było już to sygnalizowane, audiobook jest opracowaniem (utworem zależnym) książki tradycyjnej. Wydawca w praktyce może stworzyć go całkowicie samodzielnie, lecz bez Twojej zgody nie mógłby w żaden sposób nim rozporządzać ani na nim zarabiać. Jeżeli zatem otrzymasz propozycję wydania książki w takiej formie, obejmij swoją zgodą tylko ją, wystrzegając się udzielenia ogólnego zezwolenia na dokonywanie opracowań wszelkiego rodzaju.

Oprócz powyższego zadbaj też, by dochody sprzedaży audiobooków (z podziałem na te sprzedawane na płytach CD, w formie pobieranych plików lub odpłatnie udostępnianych w Internecie bez możliwości pobrania) zostały wyodrębnione w ramach przysługującego Ci wynagrodzenia. Korzystna dla Ciebie byłaby też możliwość zgłaszania uwag co do kształtu audiobooka (np. muzyki, lektorów).

Czasami audiobook powstaje trochę inaczej – mamy książkę, z niej powstaje jakiś scenariusz, a kolejno audiobook. Oczywiście to, co piszę w artykule również będzie miało wtedy zastosowanie.

Czy mogę wydać książkę w wielu wydawnictwach?

Teoretycznie istnieje możliwość jednoczesnego wydania książki w wielu wydawnictwach, jednak znalezienie wydawców, którzy zgodziliby się na taki układ, jest bardzo mało prawdopodobne. Jeżeli nie chcesz wiązać się na stałe tylko z jednym z nich, wprowadź do umowy wydawniczej ograniczenia czasowe (np. licencję tylko na okres 3 lat) oraz ilościowe (np. maksymalną liczbę egzemplarzy) dotyczące wykorzystania Twojego dzieła.

Z drugiej strony, nie powinieneś zbyt często zmieniać partnerów biznesowych, gdyż może to wzbudzać nieufność potencjalnych kontrahentów. 

Czy mogę zawrzeć umowę z wydawcą przez maila?

Z uwagi na fakt, iż umowa wydawnicza obejmuje z reguły udzielenie licencji wyłącznej albo przeniesienie autorskich praw majątkowych, musi być ona koniecznie zawarta w formie pisemnej.

Ponadto powinieneś unikać brania na siebie jakichkolwiek innych zobowiązań podczas negocjacji prowadzonych drogą mailową lub ustnie (dla bezpieczeństwa warto mieć wszystko na piśmie).

Czy powinienem zostawić sobie możliwość korzystania z książki na własne potrzeby, np. kursu online?

Pamiętaj, że wydawcy przysługuje do Twojej książki dokładnie tyle uprawnień, ile sam mu udzielisz. Jeżeli zamierzasz korzystać z niej równolegle z wydawcą (np. publikować jej fragmenty w Internecie, wykorzystywać w ramach kursu online) zgłoś taką potrzebę wydawcy i odpowiednio rozgraniczcie sfery swoich kompetencji.

Najlepszym rozwiązaniem byłoby w tej materii wyłączenie “Twojej sfery” z udzielanej licencji/przenoszonych praw, lecz możliwe jest także udzielenie obejmującej ją “licencji zwrotnej” przez wydawcę, na którego przeniosłeś wcześniej prawa autorskie majtkowe.

Porozmawiaj z ekspertem

Stoisz przed wyzwaniem? Szukasz najlepszego rozwiązania dla swojego problemu, który opisałem w tym artykule? Sprawdź, czy jestem w stanie Ci pomóc.

Napisz do mnie poprzez poniższy formularz i umów się na rozmowę.

Uzupełnij poniższy formularz, jeżeli np.:

  • masz pytania z zakresu o którym pisałem w tym artykule,
  • szukasz najlepszego rozwiązania dla swojego problemu,
  • chcesz wiedzieć, jak wygląda współpraca z nami, terminy oraz koszty.

Pierwszy kontakt jest bezpłatny i ma on na celu ustalenie zakresu potencjalnej naszej pomocy oraz Twoich pytań i wątpliwości.

Po przesłaniu formularza skontaktujemy się z Tobą w ciągu 24h w celu ustalenia dalszych szczegółów.


Przed wysłaniem wiadomości zapoznaj się z naszą Polityką prywatności.

I na koniec

Mam nadzieję, że niniejszy artykuł przybliżył Ci najważniejsze kwestie związane z umową wydawniczą oraz ogólną współpracą z wydawcą. Jak widzisz, jest to temat bardzo rozległy i wieloaspektowy, dlatego na początku Twojej pisarskiej kariery zdecydowanie polecam skorzystanie z pomocy prawnika lub innej, bardziej doświadczonej osoby. Dzięki temu unikniesz wielu pułapek, a korzyści płynące z dobrze ukształtowanej współpracy pozwolą Ci na dalszy rozwój oraz wzbogacanie polskiej i światowej literatury o kolejne tytuły.

Arkadiusz Szczudło

Arkadiusz Szczudło

Jestem adwokatem, Partnerem Zarządzającym w kancelarii Creativa Legal, wiceprezesem fundacji Creativa Education, mentorem i twórcą internetowym. Specjalizuję się w prawie nowych technologii oraz prawnym wsparciu biznesu – w tym w szczególności e-commerce i biznesu online. Jestem ekspertem w zakresie prawnych aspektów technologii blockchain. Poznaj autora.

Subskrybuj nasz newsletter i bądź na bieżąco!

Otrzymuj informacje o nowościach w prawie, nowych artykułach, produktach, usługach, czy szkoleniach od kancelarii Creativa Legal.

Dołącz do ponad 6000 innych osób, które już nam zaufało!

Po zapisaniu się odbierz od nas maila z potwierdzeniem. W razie problemów, napisz do nas. Sprawdź folder spam/oferty.


Aktywując przycisk pod formularzem, akceptujesz nasz Regulamin (w zakresie dotyczącym Newslettera) oraz wyrażasz zgodę na otrzymywanie treści edukacyjnych, informacji o produktach i usługach kancelarii Creativa Legal Korol Szczudło adwokaci sp.p., np. o nowych artykułach, kursach on-line, czy zniżkach. 

Zapoznaj się z naszą Polityką prywatności.

Ta strona jest chroniona przez reCAPTCHA. Mają zastosowanie Polityka prywatności oraz Regulamin serwisu Google.

Newsletter, który pomoże Ci rozwinąć 🚀
Twój biznes pod kątem prawnym i biznesowym.

Otrzymuj informacje o nowościach w prawie, nowych artykułach, produktach, usługach, czy szkoleniach od kancelarii Creativa Legal.

Dołącz do ponad 6000 innych osób, które już nam zaufało!

Po zapisaniu się odbierz od nas maila z potwierdzeniem. W razie problemów, napisz do nas. Sprawdź folder spam/oferty.


Aktywując przycisk pod formularzem, akceptujesz nasz Regulamin (w zakresie dotyczącym Newslettera) oraz wyrażasz zgodę na otrzymywanie treści edukacyjnych, informacji o produktach i usługach kancelarii Creativa Legal Korol Szczudło adwokaci sp.p., np. o nowych artykułach, kursach on-line, czy zniżkach. 

Zapoznaj się z naszą Polityką prywatności.