Utwory pracownicze – prawa autorskie

Czy twórcy zawsze i bezwzględnie przysługują prawa autorskie? Czy ustawa przewiduje w tym zakresie wyjątki? Jak uregulowane zostały osobiste i majątkowe prawa autorskie w przypadku pracownika tworzącego utwory w zakresie swoich obowiązków w ramach stosunku pracy? Jakie obowiązki ciążą na pracowniku, a jakie na pracodawcy? Na te i inne pytania odpowiedź w poniższym artykule.

Prawa autorskie – ogólne reguły

Zasadą jest, że prawa autorskie do utworu czyli każdego przejawu działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalonego w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia, przysługują Twórcy. Potwierdza to przepis art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. 2006 Nr 90, poz. 631), dalej: Prawo autorskie.

Od zasady tej istnieje jednak szereg wyjątków i to jednemu z nich poświęcony będzie ten artykuł.

Utwory pracownicze

Jeżeli jesteś pracownikiem zatrudnionym na umowę o pracę, czyli stosownie do przepisu art. art. 22 § 1 Kodeksu pracy, wykonujesz pracę określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym, pracodawca zatrudnia Cię za wynagrodzeniem, a dodatkowo do Twoich obowiązków należy podejmowanie działalności twórczej, czyli tworzenie utworów, to poniżej opisana regulacja powinna Cię zainteresować.

Obowiązki pracownicze

Przyjmuje się, że pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy nabywa autorskie prawa majątkowe do utworu z chwilą jego przyjęcia (art. 12 ustawy Prawo autorskie). Granice takiego nabycia wyznacza cel umowy o pracę i zgodny zamiar stron. Oznacza to, że aby majątkowe prawa autorskie do utworu pracowniczego przypadły pracodawcy konieczne jest, żeby stworzony utwór powstał w wyniku zobowiązania pracownika do wykonywania pracy obejmującej obowiązki twórcze w rozumieniu Prawa autorskiego. Inaczej mówiąc, celem zawartej między stronami umowy o pracę musi być tworzenie utworów przez pracownika.

Obowiązki pracownika w tym zakresie mogą zostać określone w umowie o pracę oraz np. w bezpośrednich poleceniach służbowych – jednakże takich, które zostały wydane w ramach obowiązków pracowniczych danego pracownika. Nie można w tym zakresie pomijać również znanych pracownikom i uzgadnianych z nimi planów działalności danego pracodawcy, np. „planów repertuarowych, wydawniczych, redakcyjnych, programowych, itp. lub planów tematycznych, jak również innych jeszcze norm mających zastosowanie w tej jednostce organizacyjnej, a dla pracownika posiadających charakter obligatoryjny” (tak J. Barta, R. Markiewicz Prawo autorskie i prawa pokrewne Komentarz, 5. wydanie, Warszawa 2011s. 149).

Kryteria pomocnicze

W przypadku, gdy umowa o pracę w sposób wyraźny nie formułuje w tym zakresie obowiązków pracownika, niezbędne będzie sięgnięcie do celu zawartej między stronami umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. W takim przypadku pomocne okazać się mogą np. zwyczaje funkcjonujące u danego pracodawcy, bądź w obrębie danej grupy zawodowej, czy ustalenie, że obowiązek tworzenia wpisuje się w katalog tzw. obowiązków pracowniczych, czy też istnienie przyporządkowania twórcy w stosunku do pracodawcy (obowiązek respektowania instrukcji, wytycznych, czy wskazówek pracodawcy, etc.).

Co istotne, cel umowy o pracę i zgodny zamiar stron będzie brany pod uwagę także przy określaniu pól eksploatacji, na jakich pracodawcy przysługiwać będzie prawo do korzystania z utworu.

Ważne!

Utwór nie będzie miał pracowniczego charakteru w sytuacji, gdy powstanie np. przy okazji wykonywania obowiązków pracowniczych, nawet przy pomocy pracodawcy (np. finansowej). Również posłużenie się przez pracownika materiałami, czy też urządzeniami pracodawcy podczas procesu twórczego, czy też wykonanie utworu w czasie pracy nie uzasadnia pracowniczego charakteru utworu.

Termin przyjęcia utworu pracowniczego

W związku z tworzeniem przez pracownika utworów, do których majątkowe prawa autorskie, w razie braku odmiennego uregulowania przypadną pracodawcy, ten ostatni powinien liczyć się z dwoma terminami.

Pierwszy z nich dotyczy zawiadomienia pracownika o przyjęciu utworu lub zgłoszenie do niego uwag. Przyjmuje się, że jeżeli pracodawca w terminie 6 miesięcy od dostarczenia utworu nie zawiadomi pracownika, który stworzył utwór w ramach wykonywania swoich obowiązków pracowniczych, o jego nieprzyjęciu lub uzależnieniu tego przyjęcia od dokonania określonych zmian w określonym terminie, wówczas utwór uważa się za przyjęty przez pracodawcę bez zastrzeżeń (art. 13 Prawa autorskiego).

Co ważne, to na pracowniku spoczywa obowiązek dostarczenia utworu pracodawcy. Przez dostarczenie należy rozumieć zespół czynności, które obejmują poinformowanie pracodawcy o powstaniu utworu i przekazanie utworu wraz z nośnikiem fizycznym pracodawcy, co istotne, gdyż stosownie do przepisu art. 12 ust. 3 Prawa autorskiego: „Jeżeli umowa o pracę nie stanowi inaczej, z chwila przyjęcia utworu pracodawca nabywa własność przedmiotu, na którym utwór utrwalono”.

Drugi z terminów dotyczy rozpowszechniania utworu pracownika. W sytuacji, w której w okresie 2 lat liczonych od daty przyjęcia utworu, pracodawca nie przystąpi do rozpowszechniania utworu (oczywiście jeżeli umowa o pracę takie rozpowszechnienie przewiduje), pracownik będący twórca utworu uprawniony jest do wyznaczenia pracodawcy odpowiedniego terminu na piśmie na jego rozpowszechnienie. Po bezskutecznym upływie zakreślonego przez pracownika terminu, prawa uzyskane przez pracodawcę powracają do pracownika.

Porozmawiaj z ekspertką

Stoisz przed wyzwaniem? Szukasz najlepszego rozwiązania dla swojego problemu, który opisałam w tym artykule? Sprawdź, czy jestem w stanie Ci pomóc.

Skorzystaj z formularza lub napisz bezpośrednio na mojego maila m.korol@creativa.legal

Uzupełnij poniższy formularz, jeżeli np.:

• masz pytania z zakresu o którym pisałem w tym artykule,
• szukasz najlepszego rozwiązania dla swojego problemu,
• chcesz wiedzieć, jak wygląda współpraca z nami, terminy oraz koszty.

Pierwszy kontakt jest bezpłatny i ma on na celu ustalenie zakresu potencjalnej naszej pomocy oraz Twoich pytań i wątpliwości.

Po przesłaniu formularza skontaktujemy się z Tobą w ciągu 24h w celu ustalenia dalszych szczegółów.

Imię i nazwisko

Firmowy adres e-mail

Numer telefonu

Temat rozmowy

Wyślij zapytanie

Przed wysłaniem wiadomości zapoznaj się z naszą Polityką prywatności.

Swoboda stron

Regulacja zawarta w przepisie art. 12 i 13 Prawa autorskiego zakłada swobodę stron w ukształtowaniu uprawnień w zakresie nabycia majątkowych praw autorskich, która sprowadza się do tego, że: „Jeżeli wykonywanie obowiązków ze stosunków pracy ma polegać na działalności twórczej pracownika, od woli stron zależy, do kogo należeć będą autorskie prawa majątkowe. Nieokreślenie w umowie o pracę właściciela tych praw powoduje, że w granicach wynikających z umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron autorskie prawa majątkowe do tych utworów nabywa pracodawca z chwilą ich przyjęcia” (tak Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 1998 roku, I PKN 196/98).

Powyższe oznacza, że pracownik i pracodawca mogą w umowie o pracę inaczej sprecyzować sposób i termin przeniesienia majątkowych praw autorskich na pracodawcę, bądź w ogóle określić, że prawa te pozostają przy pracowniku.

Ważne!

Jeżeli umowa o pracę nie stanowi inaczej, a wynikające ze stosunku pracy obowiązki twórcy sprowadzają się do wykonywania działalności twórczej lub ja obejmują – wynagrodzenie za pracę stanowi równocześnie wynagrodzenie z tytułu przeniesienia autorskich praw majątkowych lub zezwolenia na korzystanie z utworu w zakresie objętym umową (tak Wyrok WSA w Warszawie z dnia 14 kwietnia 2009 roku, III Sa/Wa 3132/08).

Autorskie prawa osobiste do utworu pracowniczego

Powyżej wskazane regulacje dotyczą wyłącznie majątkowych praw autorskich. Inaczej sytuacja przedstawia się w przypadku osobistych praw autorskich pracownika. Prawa te ze względu na ścisły związek z osobą twórcy nie podlegają zrzeczeniu się lub zbyciu i trwale pozostają przy pracowniku. Pracownik zatem ma prawo w szczególności do: autorstwa utworu, żądania od pracodawcy oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem lub żądania by utwór udostępniany był anonimowo, pracodawca z kolei ma obowiązek do zachowania integralności utworu pracownika i jego rzetelnego wykorzystania.

Zakończenie stosunku pracy

Zakończenie stosunku pracy (jego rozwiązanie, wypowiedzenie, czy wygaśnięcie), nie powoduje, że pracodawca traci nabyte od pracownika majątkowe prawa autorskie. Z kolei osobiste prawa autorskie, o czym była mowa powyżej, są niezbywalne i przysługują pracownikowi, jako twórcy zawsze, bez względu, czy stosunek pracy trwa, czy też wygasł.

Podsumowanie utworu pracowniczego

Pracownicze prawa autorskie zostały uregulowane w ustawie Prawo autorskie w sposób szczególny, uwzględniając specyfikę stosunku pracy.

Należy jednakże mieć na uwadze, że regulacje te mają charakter dyspozytywny i uzależnione są od woli stron i ich swobodnego uznania. Bez wątpienia więc ustawodawca pozostawił twórcy będącemu jednocześnie pracownikiem swobodę decydowania, czy przekaże pracodawcy owoc swej pracy w postaci utworu, czy jednak sobie pozostawi prawo do dysponowania majątkowymi prawami autorskimi.

W tym drugim przypadku należy jednakże pamiętać, żeby wola pracownika o pozostawieniu sobie prawa do dysponowania majątkowymi prawami autorskimi znalazła odzwierciedlenie w umowie o pracę łączącej pracownika z jego pracodawcą.

Pomóż nam dotrzeć do innych osób! Udostępnij ten artykuł dalej, niech więcej osób uzyska dzięki niemu potrzebną wiedzę. Dziękujemy!