Umowa inwestycyjna – jak ją sporządzić i co powinna zawierać?

Pozyskanie zewnętrznej inwestycji w prowadzony biznes to marzenie zdecydowanej większości przedsiębiorców. Drogą do jego realizacji jest często umowa inwestycyjna, określająca zasady współpracy stron oraz wydatkowania środków otrzymanych od inwestora. Prawidłowe skonstruowanie tej umowy często ma kluczowe znaczenie dla powodzenia całego projektu, zwłaszcza w w przypadku wystąpienia problemów w jego realizacji.

Jeżeli zastanawiasz się, jakie klauzule powinny znaleźć się w umowie inwestycyjnej oraz jak ją sporządzić, ten artykuł jest właśnie dla Ciebie! 

Podsumowanie na start 

Nie masz czasu, aby przeczytać cały artykuł? Zapoznaj się z podsumowaniem najważniejszych informacji! 

1. Umowa inwestycyjna należy do kategorii nienazwanych umów wykształconych w praktyce rynkowej. 
2. Celem umowy inwestycyjnej jest określenie praw i obowiązków stron procesu inwestycyjnego. 
3. Stronami każdej umowy inwestycyjnej są inwestor oraz beneficjent inwestycji. 
4. W zależności od konkretnej sytuacji, strony mogą podpisać umowę inwestycyjną w formie dokumentowej, pisemnej lub elektronicznej. 
5. W treści umowy inwestycyjnej należy uwzględnić cały proces dokonania inwestycji oraz wszystkie założenia uzgodnione przez jej strony.
6. Obowiązkowym elementem umowy inwestycyjnej są odpowiednio dobrane klauzule inwestycyjnej (m.in. prawo pierwszeństwa, preferencja likwidacyjna). 

Przygotowujesz się do inwestycji i potrzebujesz związanej z nią pomocy? Dobrze trafiłeś/aś! Spotkajmy się na bezpłatnej, 15-minutowej konsultacji, podczas której omówimy Twoje potrzeby. Umów darmową konsultację teraz!

Czym jest umowa inwestycyjna?

Umowa inwestycyjna to umowa, na podstawie której inwestor zobowiązuje się przekazać beneficjentowi inwestycji kapitał przeznaczony na realizację określonego przedsięwzięcia lub projektu biznesowego. 

W zamian za otrzymany kapitał, beneficjent inwestycji zobowiązuje się do wykorzystania go w sposób uzgodniony z inwestorem oraz do przyznania inwestorowi określonych uprawnień (np. udziałów w spółce beneficjenta). Celem inwestycji może być w szczególności założenie lub rozwój przedsiębiorstwa jednej ze stron. 

Choć umowa inwestycyjna należy do kategorii umów nienazwanych (czyli niezdefiniowanych w Kodeksie cywilnym), jest ona powszechnie stosowana w praktyce rynkowej. 

Kto może być stroną umowy inwestycyjnej?

Stronami umowy inwestycyjnej są z reguły inwestor oraz beneficjent inwestycji (np. założyciel spółki). Dość często jednak zdarza się, że stronami tej samej umowy inwestycyjnej jest równocześnie wielu inwestorów oraz wielu beneficjentów (łączna liczba stron umowy może wynieść zatem kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt osób).

W praktyce, beneficjentem inwestycji jest najczęściej przedsiębiorca, który potrzebuje środków finansowych przeznaczonych na prowadzenie działalności gospodarczej w danym przedsiębiorstwie. 

Z prawnego punktu widzenia, wielość stron umowy inwestycyjnej nie stanowi problemu, gdyż przepisy nie przewidują w tym zakresie żadnych ograniczeń. Warto jednak pamiętać, że duża liczba stron wymaga precyzyjnego opisania w umowie obowiązków każdej z nich (co bezpośrednio przekłada się na objętość i treść umowy).

Ważne – w przypadku, gdy stronami umowy inwestycyjnej mają być równocześnie członkowie zarządu spółki kapitałowej (jako osoby fizyczne) oraz sama spółka, umowę w imieniu spółki może podpisać wyłącznie:

• pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników/akcjonariuszy albo
• rada nadzorcza spółki. 

Powyższe ograniczenie wynika z przepisów Kodeksu spółek handlowych, zgodnie z którymi członkowie zarządu spółki nie mogą podpisać w imieniu spółki takiej umowy, której stroną są również oni sami (jako osoby fizyczne). 

W jakiej formie należy zawrzeć umowę inwestycyjną?

Zawarcie umowy inwestycyjnej w większości przypadków nie wymaga zachowania określonej formy. Oznacza to, że strony mogą wybrać taką formę, która w ich ocenie będzie najbardziej odpowiednia w danych okolicznościach.

Wyjątkiem od powyższego jest sytuacja, w której zastosowanie określonej formy jest niezbędne dla ważności określonej w umowie czynności (np. przeniesienia autorskich praw majątkowych). 

Z uwagi na fakt, że umowy inwestycyjne zawierane są najczęściej w formie dokumentowej, pisemnej albo elektronicznej, poniżej omówiliśmy zalety i wady każdej z nich. 

1. Forma dokumentowa 

Zawarcie umowy inwestycyjnej w formie dokumentowej zalecane jest zwłaszcza w sytuacji, w której jej stronami ma być wiele osób. Duża liczba stron umowy utrudnia bowiem jej podpisanie w formie pisemnej (czyli na papierze), gdyż wymaga to osobistego spotkania się wszystkich stron oraz wydrukowania dziesiątek (a często setek) stron egzemplarzy umowy oraz załączników.

Powyższe problemy nie występują w przypadku zastosowania formy dokumentowej, gdyż do jej zachowania wystarczy podpisanie umowy przez Internet, w szczególności za pomocą:

• darmowego podpisu zaufanego (EPUAP);
• internetowej platformy certyfikacji podpisów.

Dzięki powyższemu rozwiązaniu, każda strona może podpisać umowę w dogodnym dla siebie miejscu i czasie. 

Ważne – w przypadku, gdy umowa inwestycyjna obejmuje czynności, do których ważności wymagana jest forma pisemna (np. przeniesienie autorskich praw majątkowych), skorzystanie z formy dokumentowej nie będzie możliwe.

2. Forma pisemna 

Zawarcie umowy inwestycyjnej w formie pisemnej (czyli papierowej) ma miejsce najczęściej w sytuacji, w której osobiste spotkanie stron w celu jej podpisania nie stanowi problemu. 

Ponadto, formę tą stosuje się w przypadku, gdy jest ona warunkiem ważności określonej czynności prawnej. 

Ważne – zastosowanie formy pisemnej wymaga własnoręcznego podpisania papierowej umowy przez wszystkie wskazanej w niej strony. Wymogu tego nie spełnia wymienienie się przez strony podpisanymi skanami umowy. 

3. Forma elektroniczna 

Forma elektroniczna łączy w sobie zalety formy pisemnej i dokumentowej, gdyż z jednej strony pozwala zawrzeć umowę inwestycyjną bez potrzeby jej drukowania i wychodzenia z domu, a z drugiej ma taką samą moc, jak umowa zawarta w formie pisemnej 

Ważne –  skuteczne zawarcie umowy w formie elektronicznej wymaga podpisania jej przez wszystkie strony kwalifikowanymi podpisami elektronicznymi. Co istotne, podpis zaufany (EPUAP) nie jest takim podpisem. 

W przypadku, w którym strony umowy nie posiadają kwalifikowanych podpisów elektronicznych wykupionych na stałe, mogą one skorzystać z dostępnych na rynku podpisów „jednorazowych”. Koszt wykupienia takiego podpisu to aktualnie wydatek rzędu kilkunastu złotych. 

Zastanawiasz się, jaką formę powinna mieć Twoja umowa inwestycyjna? Wypełnij prosty formularz kontaktowy, aby umówić się na bezpłatną konsultację, podczas której pomożemy Ci to ustalić!

Co musi zawierać umowa inwestycyjna?

Postanowienia umowy inwestycyjnej powinny kompleksowo regulować cały proces dokonania inwestycji oraz uwzględniać wszystkie założenia uzgodnione przez jej strony (w szczególności ich wzajemne prawa i obowiązki). Aby osiągnąć ten cel, inwestor oraz beneficjent mogą skorzystać z bogatego zbioru klauzul i uprawnień wykształconych w ramach praktyki rynkowej.

Klauzule inwestycyjne, które są najczęściej spotykane w praktyce, opisaliśmy poniżej.

Oświadczenia i zapewnienia 

Składane przez beneficjenta inwestycji oświadczenia i zapewnienia obejmują kluczowe dla inwestora informacje dotyczące spółki. Ich obecność ma na celu zabezpieczenie inwestora przed „niemiłymi niespodziankami” (np. długami), które mogłyby wyjść na jaw już po dokonaniu inwestycji.

Oświadczenia i zapewnienia mogą obejmować w szczególności:

• aktualną sytuację finansową spółki;
• ewentualne zaległości finansowe spółki wobec kontrahentów lub organów podatkowych;
• toczące się postępowania dotyczące spółki (sądowe, administracyjne lub egzekucyjne);
• posiadane przez spółkę prawa własności intelektualnej (np. znaki towarowe, patenty);
• kontrakty aktualnie realizowane przez spółkę.

Oświadczenia i zapewnienia mogą stanowić część umowy inwestycyjnej lub być do niej dołączone jako załącznik. 

W przypadku, gdy oświadczenia i zapewnienia okażą się niezgodne ze stanem rzeczywistym, umowa najczęściej przewiduje sankcje w postaci kar umownych lub obowiązku zwrotu inwestorowi kwoty inwestycji. 

Struktura udziałowa spółki

W przypadku, gdy inwestycja wiąże się ze zmianą struktury udziałowej spółki (np. na skutek objęcia nowych udziałów przez inwestora), umowa inwestycyjna powinna precyzyjnie określać:

• rodzaj i wartość wkładów wnoszonych do spółki w związku z inwestycją;
• docelową liczbę udziałów lub akcji, które ma obejmować planowana emisja;
• podział udziałów lub akcji pomiędzy wspólników;
• obowiązki zarządu związane z podwyższeniem kapitału zakładowego oraz terminy ich wykonania. 

Dodatkowo, aktualna oraz przyszła struktura udziałowa spółki powinna zostać opisana w tabelce (cap table) stanowiącej załącznik do umowy inwestycyjnej 

Zmiana umowy spółki

Poza zmianą struktury udziałowej spółki, inwestycja często skutkuje zmianą również pozostałych aspektów jej funkcjonowania. Zmiany te mogą dotyczyć w szczególności:

• zasad powoływania i funkcjonowania zarządu spółki;
• zasad działania zgromadzenia wspólników;
• wprowadzenia szczególnych uprawnień osobistych inwestora (np. prawo do powoływania i odwoływania członków zarządu).

Wszystkie wprowadzane zmiany powinny zostać odzwierciedlone w projekcie nowej umowy spółki stanowiącej załącznik do umowy inwestycyjnej. 

Więcej o umowie spółki z o.o. przeczytasz w naszym artykule Umowa spółki z o.o. – jak napisać?

Lock-up udziałów

Lock-up dotyczy najczęściej udziałów posiadanych przez wspólnika, którego wiedza lub doświadczenie są niezbędne dla powodzenia wspólnego przedsięwzięcia stron. W przypadku zastrzeżenia lock-upu w umowie inwestycyjnej, objęty nim wspólnik nie może zbyć swoich udziałów w spółce na rzecz innej osoby, co sprzyja utrzymaniu jego zaangażowania w spółkę. 

Postanowienia dotyczące lock-upu powinny określać w szczególności:

• wspólników objętych lock-upem;
• czas trwania lock-upu (np. 3 lata);
• sankcje za naruszenie zakazu (np. kara umowna);
• wyjątki od lock-upu lub procedurę udzielana zgody na zbycie udziałów. 

Prawo pierwszeństwa nabycia i prawo pierwokupu udziałów w spółce

W celu ograniczenia możliwości nabycia udziałów w spółce przez osobę spoza grona wspólników, umowa inwestycyjna często zawiera postanowienia dotyczące prawa pierwszeństwa nabycia oraz prawa pierwokupu udziałów. Co ważne, są to dwa różne uprawnienia, dlatego należy zwrócić szczególną uwagę, które z nich znajdzie się w finalnej wersji umowy. 

W przypadku zastrzeżenia w umowie prawa pierwszeństwa, wspólnik zamierzający dokonać zbycia udziałów na rzecz osoby trzeciej (wspólnik zbywający) ma obowiązek uprzednio zaoferować swoje udziały pozostałym wspólnikom (na takich samych warunkach, jakie chce zaoferować potencjalnemu kupcowi). Dopiero wówczas, gdy pozostali wspólnicy nie wykonają prawa pierwszeństwa (czyli nie odkupią udziałów wspólnika zbywającego), wspólnik zbywający może zbyć swoje udziały na rzecz potencjalnego kupca. 

Jeżeli jednak zamiast prawa pierwszeństwa, umowa zastrzega prawo pierwokupu, wspólnik zbywający może zbyć swoje udziały bez uprzedniego powiadamiania o tym pozostałych wspólników. Ma on jednak obowiązek:

• zastrzec w umowie zbycia udziałów warunek, że pozostali wspólnicy nie wykonają prawa pierwokupu, oraz
• zawiadomić pozostałych wspólników o zawartej umowie zbycia.

Po otrzymaniu powyższego zawiadomienia, pozostali wspólnicy mogą wykonać prawo pierwokupu i „wejść” do zawartej umowy zbycia zamiast potencjalnego kupca.

Podsumowując, najważniejszą różnicą pomiędzy prawem pierwszeństwa a prawem pierwokupu jest moment, w którym pozostali wspólnicy mogą wykonać dane prawo. W przypadku:

• prawa pierwszeństwa – wspólnicy mogą wykonać je PRZED zawarciem umowy z potencjalnym kupcem;
• prawa pierwokupu – wspólnicy mogą wykonać je PO zawarciu umowy z potencjalnym kupcem. 

Z punktu widzenia wspólników, bezpieczniejszym i przez to bardziej korzystnym rozwiązaniem jest prawo pierwszeństwa. 

Postanowienia dotyczące prawa pierwszeństwa/pierwokupu powinny określać w szczególności:

• procedurę wykonania prawa pierwszeństwa/pierwokupu (m.in. sposób zawiadomienia pozostałych wspólników, termin na wykonanie prawa);
• zasady podziału udziałów na wypadek równoczesnego wykonania prawa przez kilku wspólników;
• wyjątki od prawa pierwszeństwa/pierwokupu lub procedurę zwolnienia danej transakcji z prawa pierwszeństwa/pierwokupu; 
• sankcje za naruszenie (np. kara umowna, przymusowe umorzenie udziałów).

Prawo przyciągnięcia (drag along)

Prawo przyciągnięcia zastrzegane jest z reguły na rzecz inwestora, który chce zapewnić sobie maksymalną swobodę w negocjacjach z potencjalnymi nabywcami jego udziałów w spółce. Klauzula ta umożliwia mu bowiem „przyciągnięcie” do negocjowanej transakcji również pozostałych wspólników, jeżeli warunkiem nabywcy jest wykupienie 100% udziałów w spółce. 

Postanowienia dotyczące prawa przyciągnięcia powinny określać w szczególności:

• procedura wykonania prawa przyciągnięcia (m.in. sposób zawiadomienia pozostałych wspólników, termin na sprzedaż udziałów);
• zastrzeżenie takich samych  warunków sprzedaży dla wszystkich wspólników;
• sankcje za naruszenie klauzuli (np. karę umowną, przymusowe umorzenie udziałów).

Prawo przyłączenia (tag along)

Zastrzeżone w umowie prawo przyłączenia umożliwia wspólnikowi uprawnionemu „przyłączenie się” do transakcji zbycia udziałów przez innego wspólnika na rzecz osoby trzeciej. Klauzula ta chroni przede wszystkim mniejszościowych wspólników, którzy mogą dzięki niej opuścić spółkę razem ze wspólnikiem większościowym (np. gdy nie chcą oni współpracować z nowym inwestorem przejmującym spółkę). 

Postanowienia dotyczące prawa przyłączenia powinny określać w szczególności:

• procedurę wykonania prawa przyłączenia (m.in. sposób zawiadomienia o planowanym zbyciu, termin na wykonanie prawa);
• zastrzeżenie takich samych warunków sprzedaży udziałów dla wszystkich wspólników; 
• procedurę zrzeczenia się skorzystania z prawa przyłączenia;
• sankcje za naruszenie klauzuli (np. karę umowną, przymusowe umorzenie udziałów).

Opcja put

Na podstawie opcji put, inwestor na prawo do żądania od spółki odkupu wszystkich udziałów inwestora w celu ich umorzenia za wynagrodzeniem określonym w umowie. Głównym celem tego uprawnienia  jest umożliwienie inwestorowi łatwego wyjścia ze spółki (np. w przypadku niewykonywania postanowień umowy inwestycyjnej przez pozostałe strony).

Postanowienia dotyczące opcji put powinny określać w szczególności:

• katalog przypadków, w których inwestor może wykonać opcję put (np. naruszenie umowy lub brak realizacji wyznaczonych celów);
• procedurę wykonania opcji put (m.in. termin odkupu udziałów przez spółkę);
• zasady wyceny odkupywanych udziałów;
• sankcje za naruszenie klauzuli (np. karę umowną).

Opcja call

Na podstawie opcji call, inwestor może domagać się od pozostałych wspólników spółki zbycia
na rzecz inwestora należących do tych wspólników udziałów. Innymi słowy, korzystający z tej opcji inwestor może „wykupić” udziały pozostałych wspólników (np. gdy nie widzi dalszej możliwości kontynuowania współpracy).

Postanowienia dotyczące opcji call powinny określać w szczególności:

• katalog przypadków, w których inwestor może wykonać opcję call (np. naruszenie umowy lub brak realizacji wyznaczonych celów);
• procedurę wykonania opcji call (m.in. termin sprzedaży udziałów);
• zasady wyceny zbywanych udziałów;
• sankcje za naruszenie klauzuli (np. karę umowną).

Klauzula antyrozwodnieniowa (anti-dilution)

Inwestor wstępujący do spółki z reguły obejmuje w niej „pakiet kontrolny” udziałów/akcji oraz jest zainteresowany jego utrzymaniem w przyszłości. Realizację tego celu umożliwia klauzula antyrozwodnieniowa (anti-dilution), która gwarantuje inwestorowi utrzymanie określonego udziału w kapitale zakładowym spółki. 

Postanowienia dotyczące ochrony przed rozwodnieniem powinny określać w szczególności:

• gwarantowany udział inwestora w kapitale zakładowym spółki (np. 51%);
• obowiązki stron umowy/wspólników w zakresie przeciwdziałania rozwodnieniu (np. wymóg utworzenia odpowiedniej liczby nowych udziałów i zaoferowanie ich objęcia inwestorowi) oraz terminy ich realizacji;
• procedurę udzielenia przez inwestora zgody na rozwodnienie;
• sankcje za naruszenie klauzuli (np. karę umowną).

Preferencja likwidacyjna

Nawet najlepiej napisana umowa inwestycyjna niestety nie daje gwarancji, że prowadzone na jej podstawie przedsięwzięcie odniesie sukces oczekiwany przez strony. Perspektywa potencjalnej porażki projektu (i tym samym utraty zainwestowanych środków) stanowi jeden z głównych czynników powstrzymujących inwestora przed dokonaniem inwestycji.

Aby zminimalizować negatywne skutki niepowodzenia projektu, umowa inwestycyjna może zastrzegać dla inwestora tzw. preferencję likwidacyjną. Polega ona na przyznaniu inwestorowi szczególnych korzyści przy podziale majątku spółki na wypadek jej likwidacji lub wystąpienia innych, podobnie doniosłych zdarzeń (np. zbycia całego przedsiębiorstwa spółki).

Przykładowo, w przypadku wystąpienia zdarzenia likwidacyjnego, należący do spółki majątek może zostać w pierwszej kolejności przeznaczony na spłatę wkładu inwestora, a dopiero w dalszej kolejności na spłatę wkładów pozostałych wspólników. 

Postanowienia dotyczące preferencji likwidacyjnej powinny określać w szczególności:

• katalog zdarzeń likwidacyjnych;
• zasady podziału majątku spółki (w tym kolejność spłaty poszczególnych stron umowy).

Inne klauzule w umowie inwestycyjnej 

Poza opisanymi wyżej klauzulami charakterystycznymi dla umowy inwestycyjnej, często zawiera ona również następujące postanowienia (spotykane w innych umowach):

• preambuła (stanowiąca wprowadzenie do umowy inwestycyjnej);
• określenie stron umowy;
• czas trwania umowy;
• zobowiązanie do zachowania poufności (NDA);
• zakaz konkurencji;
• kary umowne za naruszenie umowy inwestycyjnej;
• zasady prowadzenia kontaktu pomiędzy stronami;
• termin, w którym nastąpi wejście w życie umowy. 

Więcej o umowie NDA oraz zakazie konkurencji możesz przeczytać w artykułach na naszym blogu:

1. Umowa NDA (o zachowaniu poufności) – co powinna zawierać dobra umowa?
2. Umowa o zakazie konkurencji – jak napisać

Podsumowanie

Mamy nadzieję, że niniejszy artykuł przybliżył Ci tematykę umów inwestycyjnych oraz pozwolił rozwiać związane z nią wątpliwość. W szczególności powinieneś zapamiętać, że:

• umowa inwestycyjna jest zawierana w celu określenia praw i obowiązków procesu inwestycyjnego (czyli inwestora i beneficjenta);
• w większości przypadków, umowa inwestycyjna może zostać zawarta w dowolnej formie;
• umowa inwestycyjna powinna kompleksowo opisywać proces dokonania inwestycji oraz uwzględniać wszystkie założenia uzgodnione przez jej strony.

Negocjowanie i sporządzenie umowy inwestycyjnej jest procesem, przy którym warto skorzystać z pomocy profesjonalisty. Jeżeli bierzesz w nim udział, skontaktuj się z nami i umów na bezpłatną konsultację!  

Zdjęcie autorstwa aymane jdidi z Pixabay